DEPRESYONUN EN GÜÇLÜ PANZEHİR’İ YENİ BİR BİLİŞSEL ÇERÇEVE YARATMAKTIR

Genel anlamda depresyon; duygusal, bilişsel, davranışsal ve somatik belirtiler içeren bir duygudurum bozukluğudur. Depresyon duygusal, bilişsel, davranışsal ve somatik belirtilerle kendini gösteren; bunun sonucunda bireyde çökkün bir ruh haline, bireyin davranışsal etkinliklerinde bir azalmaya, zihinsel etkinliklerde bazı değişikliklere ve yer yer bedensel bazı yakınmalara neden olan; şiddeti bireyden bireye değişebilen bir duygudurum bozukluğu olarak tanımlanabilir (Amerikan Psikiyatri Birliği 1994; Kennedy vd. 1998; Tuğrul ve Sayılgan 1997).

Depresyonun etiyolojisine bakıldığında, psikososyal risk faktörlerinin çok önemli bir rolü olduğu görülmektedir. Bu faktörler kişinin kendi depresyon geçmişi, kendine özgü kişilik özellikleri, herhangi bir yakının kaybı, düşük sosyoekonomik düzey, yetersiz sosyal çevre, olumsuz yaşam olayları, madde kullanımı ya da anksiyete gibi bir başka bozukluğun varlığı olarak sıralanabilir. Ancak bu faktörlerin her bireyde depresyona yol açacağı söylenememektedir (Kennedy vd. 1998).

Depresyonun bilişsel kuramında dört temel unsur olduğu ve bu unsurların depresyonuaçıklamada büyük önem taşıdıkları ileri sürülmektedir (Fennel 1989; Freeman 1992). Buunsurlar; a) bilişsel üçlü (cognitive triad), b) otomatik düşünceler, c) bilişsel çarpıtmalar,d) işlevselolmayan şemalardır.

a)      Bilişsel Üçlü:

 Bireyin kendini, dünyayı ve geleceği olumsuz olarak algılamasıdır. Bireyin kendini değersiz, yetersiz, ahlaki (moral) ya da fizikselolarak eksik algılamalarınıiçermektedir. Birey geçmişte olan olumsuz olaylardan kendini sorumlu tutmakta ve başkalarıtarafından beğenilmediğini düşünmektedir. Bireye göre bütün ilişkileri ve yaşantılarıolumsuzdur. Gelecek hep umutsuz olarak algılanmaktadır (Beck 1995; Fennel1989).

b)      Otomatik Düşünceler:  

Kurama göre, yukarıda sözü edilen olumsuz düşünceler otomatikolarak ortaya çıkmaktadırlar. Bu düşünceler kişi tarafından planlanmazlar, yargılanmazlarve oluşumları çok çabuktur. Otomatik düşünceler çok kısadır ve kişi düşünceden çok yaşadığı duyguya yoğunlaşır. Depresyondaki birey bu düşüncelerin doğru olduğuna inanmaktadır. Olumsuz otomatik düşünceler bireyde yalnızca düşünce şeklinde değilimge olarak da bulunabilirler. Depresyonun tedavisinde en önemli kavramdır ve tedavideilk olarak otomatik düşüncelerle çalışılmaktadır (Beck 1995; Fennel 1989; Savaşır1996).

c)      Bilişsel Çarpıtmalar:

 Depresyondaki bireyin kendini, dünyayı ve geleceği olumsuz algılaması bilgi işleme sürecinde gerçekleşen bazı hatalardan kaynaklanmaktadır. Bir başka anlatımla, bilgi işleme sürecinde bir hata olduğunda algılama sürecinde de bazı hatalar olmakta ve böylece kişi herhangi bir olayı çarpık bir biçimde değerlendirme eğilimine  girmektedir. Bu durum depresyondaki bireylerde kendini, dünyayı ve geleceği olumsuz algılama olarak göstermektedir.

BİLİŞSEL ÇARPITMALAR :

• Ya hep ya hiç tanı düşünme: Herhangi bir durumun bir süreç içinde değerlendirilmek

yerine yalnızca iki boyutta ele alınmasıdır.

• Felaketleştirme: Daha gerçekçi sonuçların dikkate alınmadan geleceğin olumsuz

değerlendirilmesidir.

• Etiketleme: Kanıtların çok daha az yaralayıcı sonuçlara yol açma olasılığını görmeden,

bireyin kendine ve diğerlerine yargılayıcı sıfatlar yakıştırmasıdır.

• Seçici Algılama: Bir durumun özellikle belli bir ayrıntısının algılanarak, diğer

önemli özelliklerin göz ardı edilmesi.

• Abartma: Olumsuz olayların daha da büyütülmesidir.

• Aşın Genellerne: O andaki duruma çok uzak genel bir değerlendirmenin yapılmasıdır.

• Kişiselleştirme: Sıradan olumsuzluklardan bireyin kendini sorumlu tutmasıdır.

• Keyfi Çıkarsama: Kanıt olmadığı halde bazı keyfi sonuçlara ulaşılmasıdır.

• -meli, -malı cümleler: Kişinin kendine aşırı kurallar koymasıdır.

d) İşievselOlmayan Şemalar: Ara inançların oluşumu genellikle çocuklukta başlamakta

ve yaşam boyu gelişmektedir. Bu tür inançlar oldukça kalıcı ve değişime dirençlidirIer.

Beck ve arkadaşlarına göre işlevselolmayan şemalar üç grupta toplanabilir: başarı,

kabul edilme ve kontroL. Başarı grubunda olan bireyler kendilerine çok yüksek standartlar

koymaktadır. Kabul edilme grubunda olan bireyler sürekli bir sevilme ihtiyacı içindedirler.

Kontrol grubunda olanlar ise sürekli olarak çevresini kontrol etme ve güçlü olma

eğilimindedirler. Bu şemalar herhangi bir durumda etkinleşebilmektedirler.

Deprosyanun gelişimi ve deprosyonla başetme kişilik tipleriyle yakından ilgilidir. Depresyonun oluşum süreci : Erken yaşantılar, İşlevi olmayan sayıltılar,Kritik olaylar, Düşüncenin etkinleşmesi, Olumsuz otomatik davranışlar ve Belirtiler ‘in varlığıdır.

Davramşsal: Etkinlik düzeyinde düşme, sosyal ilişkilerde azalma

Motivasyonel: ilgi ve istek kaybı

Bilişsel: Konsantrasyon güçlüğü, kararsızlık, intihar düşünceleri

Duygusal: Üzüntü, anksiyete, suçluluk, utanç

Somatik: Uykusuzluk, iştahsızlık... vb

TEDAVİ SÜRECİ : İlk Tedavi için kişinin uygunluğunun saptanması gerekir :

• Ne tür bir depresyon görülmektedir? Bipolar depresyonda, intihar eğilimi yüksek

gruplarda ve endojen depresyonlarda ilk etapta bireyin hastaneye yatınlması ya da

ilaç tedavisi görmesi gerekebilmektedir.

• Hangi şiddette depresyon yaşanmaktadır? Depresyon çok şiddetli ise ilaç tedavisi

ya da hastaneye yatınlma uygun olabilir. Bu sorunun yanıtını bilmek, acil müdahale

gerektiren belirtileri ve tedavide kullanılacak teknikleri belirlemek için de önemlidir.

• Hastanın olumsuz düşünceleri var mı? Hastada Beck'in kuramında yer alan bilişsel

üçlünün olup olmadığı belirlenir. Ayrıca ümitsizlik ve intihar düşüncelerine özellikle

dikkat etmek gerekmektedir.

• Hasta terapôtik işbirliğine uygun mu? Eğer hasta sorunlarını kendi başına çözmesi

gerektiğine ve tedaviden yararlanamayacağına inanıyorsa, bilişsel terapiden yararlanma

olasılığı düşecektir.

• Hastanın baş etme beceri/eri var mı? Baş etme becerileri olan hastaların bilişsel terapiden

yaralanma olasılığı daha yüksektir.

Tedavide kullanılan teknikler : Davranışçı Teknikler, Bilişsel Teknikler ve Önlemeye Yönelik Teknikler . Bu süreçte izlenilen yol : Tedavinin başlaması ve gerekli ilk müdahaleler. Olumsuz otomatik düşüncelerin belirlenmesi.Olumsuz otomatik düşüncelerin değiştirilmesi. Ara inançların belirlenmesi .Ara inançların değiştirilmesi. Ve bu çalışmların sonunda tedavinin sonlandırılması ve Uzun dönemli terapiye temel inançlara ulaşılması hedeflenir.

Bilişsel değerlendirmenin amaçlarını şöyle sıralamak mümkündür:

• Sorunun bilişsel-davranışçı formülasyonunu yapmak.

• Bu formülasyon doğrultusunda tedavi planı hazırlamak.

• Hastayı bilişsel-davranışçı yaklaşım konusunda bilgilendirmek.

• Tedavi için hastanın uygun olup olmadığını belirlemek.

ilke olarak, değerlendirmenin temel amacı, hastanın hangi tanı kategorisine girdiğini belirlemek değil, sorunun bilişsel formülasyonunu yapabilecek düzeyde bilgi edinmek olmalıdır.

Davranışsal görüşme de:  Sorunun kısaca tanıltılması, Sorunun gelişimi üzerinde durmak, Sorun Davranışın Ayrıntılı Olarak Betimlenmesi. Sorun davranışın sürmesinde etkili olabilen faktörler: durumsal,davranışsal, bilişsel,duygusal,kişiler arası,fizyolojik ...açıklanmaya çalışılmalıdır.

Tedavide kullanılabilecek Envanterler ve ölçekler :

Beck Depresyon Envanteri-II (Beck Depression Inventory-II; BDI-II)

Otomatik DüşüncelerÖlçeği (Automatic Thoughts Questionnaire; ATQ)

FonksiyonelOlmayan Thtumlar Ölçeği (Dysfunctional Attitudes Scale; DAS)

Sosyotropi-Otonomi Ölçeği (Sociotropy-Autonomy Scale; SAS)

Beck Umutsuzluk Ölçeği (Hopelessness Scale; HS)

Boyun Eğici Davranışlar Ölçeği (Submissive Acts Scale)

Suçluluk-Utanç Ölçeği (Guilt and Shame Scale)

Sosyal Karşılaştırma Ölçeği (Social Comparison Scale)

Çocuklar için Depresyon Ölçeği (Children's Depression Inventory)

Kısa Semptom Envanteri (Brief Symptom Inventory; KSE)

Çok Yönlü Depresyon Envanteri (Multiscore Depression Inventory; MDI)

Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI)

Depresyonda Bilişsel Tepkiler Ölçeği (DBTÖ)

Faktör Yaşam Kalitesi Ölçeği (PCASEE Quality of Life Seale)

Profiles of Mood Seale (POMS)

Cognition Cheklist (CCL)

WAIS·R

Psikolog BÜŞRA YURTSEVER