STRES İnsanda zorlanmaya neden olan, uyum ve dengeyi bozan, fiziksel, çevresel, ruhsal, toplumsal, psikososyal etkenleri organizmada bu etkenlere karşı gelişen olumsuz değişiklikleri ve tepkileri anlatmaktır. Stres faktörüne karşı SAVAŞ ya da KAÇ tekniği vardır. Trafikte en çok yaşanan sorun olan Hak İhlali’ ni ele alırsak hak ihlaline karşı kişi olayı direk saldırı olarak anlamlandırır. Hak ihlallerini şöyle sıralarsak sıkışık sıkışık gitmek, makaslama yaparak sollamak, arka tampona kadar yanaşmak, diğer sürücüleri sıkıştırmak,emniyet şeridinden gidenler. Böyle bir durumda kişi belirsizlik, kontrol duygusunu kaybetme ve engellenmiş hissi yaşar. Bu durumda birey kendini düşünce sisteminde farklı yerlere koyar. Ne gibi dersek? Herkes akıllı ben mi enayiyim, hepsi basıp sollayıp gidiyor ben neden yavaş yavaş gidiyorum vb. gibi kişi bol bol olumsuz otomatik düşünceler üretebilir. Kişi bu olayı saldırı olarak algıladığı için kaygı, korku yaşıyor bu da öfkeyi doğuruyor. Öncelikle yapılması gereken en önemli iki şey 1) Durumu kabul etmeliyiz 2) Düşünce yapımızı değiştirmeliyiz. Ortada gerçekçi bir durum var. Kişilerin böyle bir durumda gerçeklik testi yapması gerek. Yani kişi bilişsel (zihinsel) süreçlerini yönlendirebilmeyi öğrenmeli. Yaşadığı olayı felaketleştirmeden olumlu otomatik düşünceler üreterek bulunduğu ortamı zevkli kılmalıdır. Kişiler olumsuz otomatik düşüncelerini itip bunun yerine olumlu otomatik düşünceler üretmelidirler. Yani ‘’Kaldım burada ne yapacağım şimdi yerine evet şu an trafik yavaş yavaş ilerliyor bi müzik açım, dışarıda herkes sıcakta otobüs bekliyor ama ben en azından arabamdayım ve klimam var ya da kahrolası trafik yerine bu benim yaşantımın bir parçası olarak bakması gerek. Yakınındaki kişilerle araba güzel hoş sohbetler edilebilir. Toplu taşıma aracı kullanan bir birey bu süreyi kitap okuyarak geçirebilir ya da yanında tanıdığı kişi varsa hoş sohbet edebilir. Ön koşullardan bazıları ise erken yola çıkmak ama erken çıktığımız halde kaza veya yol yapım çalışmasıyla karşı karşıya kalabiliriz.Böyle durumda da kişinin gideceği yönü ne kadar iyi biliyor ya da ekstra yol bilgisine ne kadar sahip. Yani bu şıkışıklıkta kaçabileceği başka bir yol var mı?. Kişilerin arabalarında kraker, içecek bulundurmaları gerek. Otobandasınız ve çocuğunuz ya da kendiniz acıktınız, susadınız ama arabada yok. Huzursuzluk sözle olarak başlayıp davranışsal olarak kötü bitebilir. Bu yüzden gerekli koşulları önceden ayarlamak çok iyi. İşinize önceden gitmeye çalışın yani sürekli aynı şeyi yapıp farklı sonuçlar bekleyemeyiz. Sürekli işimize giderken geç vakitte çıkıp erken vakitte işimize varamayız. Arabayı düz vites kullanmada sorun yaratabilir çünkü otomatik vites kullanmak kadar kolay değil. Düz viteste ise odaklanma vites değiştirmekte olacağı için arabada konuşulması, müzik dinlenilmesini istemeyebiliriz ve en küçük dikkatimizi bozacak bir şeyde sinirlenebiliriz. Yapılması gereken bir başka şey ise ehliyet kurslarında psikologların çalışması olabilir. Psikologların bu anlamda sürücülere psikolojik destek vermelidirler. Yani trafikte kaldım ne yapmalıyım? Sıkıştırıldım ne yapıcam? gibi sorular sorulabilir ve bu anlamda psikologun sürücüye ne yapması gerektiğini anlatması olabilir. Ya da trafikte kaldığımızda benim aynı olaya vereceğim tepkiyle örneğin panik atak’ın vereceği tepki farklıdır. Panik atak’ ın bu anlamdaki öfke kontrolsüzlüğü daha fazla olabilir. Psikolojik anlamda desteği olan kişilerin ise trafikte ne yapması konusunda da bir profesyonelden destek alması gereklidir. Trafikte kaldığımızda bireyler derin ve yavaş nefes alarak kendilerini rahatlatabilirler. Her birey biriciktir. Hepimizin düşünce- duygu- davranışları farklıdır. Mesela trafikteyiz önümüzde bir kaza var geride 500 araba kaldık. Birimiz müzik açıp dinliyoruz birimiz çocuğumuzla oynuyoruz birimiz ise elimizde sopayla çıkıp bağırıyoruz. Verdiğim örnekte de görüldüğü gibi hepimiz her uyarana karşı farklı tepkiler veriyoruz. Burada olayı farklı düşünen, olayı çarpıtan bizleriz. Bunda etken faktör hepimizin kişilik özellikleri, düşünce biçimleri, bireysel farklılıkları, risk alma eğilimlerimiz, tehlike algısını nasıl algıladığımız ya da sürücülükle ilgili yeteneklerimiz nelerdir? sorusu ortaya çıkacak ve bundan dolayı da hepimiz farklı tepkiler vermeye başlıyoruz. Sonuç olarak bizi olaylar etkilemez bizi etkileyen duygularımızdır. Bu anlamdaki duyguda yaşadığımız öfkeyi,duygu kontrolsüzlüğünü veya belirsizliğiyle nasıl başa çıkılması konusunda da bir uzmandan destek alınması gereklidir.